ΣΤΟΥΣ ΜΥΛΟΥΣ

Σήμερα θα πάμε μέχρι τους Μύλους, πέρα απ΄τα Κελλιά στον δρόμο που πάει προς την Αγία Μαρίνα και το Βρυσί. Σήμα κατατεθέν της Νότιας εισόδου του χωριού, δεσπόζουν ανάμεσα Ρέντια και Αγιές και παραμένουν επιβλητικοί παρά την εγκατάλειψη και την ερήμωσή τους. Οι παλαιότεροι θα θυμούνται το πλάτωμα εμπρός από τους Μύλους να χρησιμοποιείται σαν γήπεδο ποδοσφαίρου, παρά την κλίση του εδάφους. Μεγαλούργησαν τα ταλέντα των Κάτω Μερών σε ΄κείνο το γήπεδο και είχαμε περάσει άπειρα καλοκαιρινά απογεύματα παρακολουθώντας ποδοσφαιρικές αναμετρήσεις, με μπόλικο αέρα που έκανε τα πράγματα ακόμη δυσκολώτερα. Οι νεώτεροι, πάλι, θα θυμούνται τον χώρο σαν χωματερή, σαν νεκροταφείο ηλεκτρικών συσκευών και αυτοκινήτων, σαν ένα σκουπιδότοπο στερεών αποβλήτων. Το καλό είναι, όπως βλέπετε και στην φωτογραφία πως ο χώρος έχει καθαριστεί πλέον και έπαψε να είναι μια ντροπή για όλους μας.

Τρείς ανεμόμυλοι λοιπόν, του Καραμελλά, του Μπενιντέ, και του Ζαχαρία Αρμάου, που είναι χαρακτηριστικά δείγματα μεσογειακών πυργόμυλων. Έμειναν σε λειτουργία μέχρι την στιγμή που μειώθηκε αισθητά η παραγωγή σιτηρών και έγινε ασύμφορη η διατήρησή τους. 

Όπως είναι φυσικό, οι ανεμόμυλοι κτίστηκαν εκεί όπου υπήρχε κατάλληλος άνεμος, τόσο σε συχνότητα όσο και σε ένταση.  Οι τοποθεσίες που συγκέντρωναν αυτές τις προϋποθέσεις, ονομάζονταν μυλοτόπια.  Πάντοτε άφηναν ανοικτό το αλεστικό μέτωπο ο καθένας του διπλανού, για να μην του κόβει τον αέρα.

Ο ανεμόμυλος είναι μια αιολική μηχανή, εκμεταλλεύεται δηλαδή την δύναμη του αέρα, και έχει οριζόντιο άξονα περιστροφής, που μεταδίδει την κίνηση με γρανάζια στις δύο μυλόπετρες. Ο πρώτος ανεμόμυλος σχεδιάστηκε από τον Ήρωνα τον Αλεξανδρέα το 100 μ.Χ. Ο ανεμόμυλος, για τη λειτουργία του οποίου χρησιμοποιήθηκε η αιολική ενέργεια, αποτελεί το πιο σύνθετο δημιούργημα μηχανισμού ευρείας χρήσεως της προβιομηχανικής τεχνολογίας.

Παρ’ όλ’ αυτά, η χρήση τους καθιερώθηκε κατά τη Βυζαντινή περίοδο, γνωρίζοντας ακόμα μεγαλύτερη διάδοση κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας.
Κατά κανόνα οι μύλοι στεγάζονταν σε κυλινδρικά, πέτρινα, διώροφα κτίρια.  

Διευκρινίζεται ότι η λέξη «μύλος» είναι ελληνική και προέρχεται από τον Μύλη, γιο του πρώτου βασιλιά της Λακωνίας Λέλεγα, στον οποίο η ελληνική μυθολογία απέδιδε την επινόησή του. Προστάτης των χειρόμυλων, ήταν ο ίδιος ο Δίας, που μεταξύ των άλλων του επωνυμιών, λεγόταν και «Μυλεύς».

Η κατασκευή του ανεμόμυλου, ιδίως του μηχανισμού και μάλιστα με τα μέσα της εποχής, παρουσίαζε μεγάλες δυσκολίες και η δαπάνη ήταν σημαντική.

Χρειάζονταν περισσότερα από 800 ημερομίσθια «ήλιο με ήλιο», μυλομαραγκών, ξυλουργών, κτιστάδων, σιδεράδων και αγωγιατών για το σύνολο της κατασκευής. Συγκεντρώνονταν 30-35 κυβικά ακατέργαστης ξυλείας διαφόρων ειδών, που τελικά έβγαζαν περισσότερα από 550 φορμαρισμένα εξαρτήματα! Η μεγάλη δυσκολία στη κατασκευή έγκειται στο ότι η ανέγερση του πύργου και η τοποθέτηση του μηχανισμού έπρεπε να προχωρούν παράλληλα, γιατί πύργος και μηχανισμός ήταν συνδεδεμένοι μεταξύ τους.
Ακριβώς κάτω από την κωνική σκεπή βρισκόταν ο άξονας...

...και το σύστημα μετάδοσης της κίνησης και γινόταν η άλεση, ενώ στον χώρο αμέσως μετά την είσοδο γινόταν η προσωρινή αποθήκευση των σιτηρών που προορίζονταν για άλεση. 

Στις Κυκλάδες ειδικά, ο μεσογειακός πυργόμυλος προσαρμόστηκε στην τοπική αρχιτεκτονική, με τη χρήση των τοπικών υλικών και μεθόδων κατασκευής.  Εδώ, εκτός από τις ξύλινες αυτές κατασκευές, βρίσκουμε εσωτερικά τόξα από σχιστόλιθο, εκφορικές κατασκευές με μεγάλες σχιστόπλακες, μικτές (εκφορικές και ξύλινες) κυρίως στη Τήνο. 

Παράλληλα παρατηρούνται παραλλαγές και της εξωτερικής μορφής από νησί σε νησί που οφείλονται στις τοπικές κατασκευαστικές συνήθειες, στη σεισμικότητα καθενός, στο είδος της διαθέσιμης τοπικής πέτρας κλπ. 
Οι δύο χώροι επικοινωνούν μεταξύ τους με μια στενή σκάλα, 

που στην περίπτωση του μύλου του Καραμελλά είναι διπλή, 

...ανεβαίνει δηλαδή δεξιά και αριστερά από το κεντρικό δωμάτιο. Στους μύλους των Κελλιών υπάρχει και υπόγειος χώρος με διαφορετικό σε κάθε περίπτωση τρόπο πρόσβασης. 

 

Τα πτερύγιά τους ήταν πάνινα, με πλάτος το 1/5 του μήκους τους και με αυτά ένας ανεμόμυλος μπορούσε να αλέσει 20-70 κιλά σιτηρών την ώρα, ανάλογα με την ένταση και τη φορά του ανέμου. 

Η κωνική στέγη «πάταγε» στο κυκλικό οικοδόμημα επάνω σε καμπύλα δοκάρια που είχαν σκαλισμένες εσοχές...

...και κάλυπταν όλη την περίμετρο σχηματίζοντας έτσι μια ξύλινη, γραναζωτή στεφάνη. 

Όταν η διεύθυνση του ανέμου άλλαζε, ο μυλωνάς έστρεφε την στέγη, στην οποία ήταν ενσωματωμένη η φτερωτή με τον άξονα, επάνω στα γρανάζια μέχρι να την φέρει στο σημείο που πετύχαινε την μέγιστη ένταση του αέρα. 

Αν πάλι ο αέρας ήταν πολύ δυνατός και η φτερωτή γύριζε πολύ γρήγορα, δίπλωνε ορισμένα από τα πανιά ή τα τύλιγε γύρω από τον άξονά τους αφήνοντας λιγότερη επιφάνεια ανοικτή. 

Διπλωμένα πανιά έδειχναν στους αγρότες πως ο μύλος δεν άλεθε γιατί δεν είχε αέρα. 

Όταν πάλι ο μυλωνάς είχε διαθέσιμο χρόνο, άφηνε ένα πανί ανοικτό, σημάδι πως ο μύλος ήταν ελεύθερος για όποιον ήθελε να πάει τα γεννήματα για άλεσμα. Είναι άραγε τα πανιά τροποποίηση των ναυτικών κατοίκων του Αιγαίου, αφού σε απεικονίσεις βλέπουμε τριγωνικά πανιά σε συνδυασμό με ξύλινες φτερωτές, ενώ σε σκαλιστή μαρμάρινη πλάκα του Χ”Αντώνη Λύτρα, βλέπουμε το 1837 στην Τήνο, ψάθινη φτερωτή..;
;

Οι δύο μυλόπετρες είναι περιμετρικά δεμένες με σιδερένιο στεφάνι για να αντέχουν στην καταπόνηση και έχουν άγρια επιφάνεια όπου οι σπόροι εγκλωβίζονται και με την περιστροφή σπάζουν σε όλο και μικρότερα κομμάτια, που εξωθούνται προς τις άκρες της μυλόπετρας, ώσπου καταλήγουν στην περίμετρο, οπότε και έχουν μετατραπεί σε αλεύρι. 

Η κάτω πέτρα έχει έναν σιδερένιο άξονα στο κέντρο, ενώ η επάνω έχει τρύπα στην μέση απ΄όπου περνάει ο άξονας τής κάτω πέτρας και στο κενό που μένει ο μυλωνάς έρριχνε λίγο-λίγο τον καρπό. 

Αλευροδοχείο

Ο μυλωνάς πληρωνόταν με αλεύρι, αναλόγως τής ποσότητας που άλεθε, το οποίο στην συνέχεια μεταπουλούσε.

Αλευροδοχείο

Στο Αιγαίο, ο ανεμόμυλος βρήκε ιδεώδεις συνθήκες για την ανάπτυξή του:

• ανεμοδύναμη σε ένταση και συχνότητα μεγάλη
• ύπαρξη εξαιρετικής μυλόπετρας στη Μήλο
• λίγες βροχοπτώσεις που έφθειραν τα πανιά, τα εξωτερικά ξύλινα τμήματα του μηχανισμού, τη χόρτινη τρούλα κ.α.

Έτσι στις Κυκλάδες, υπήρχε στα τέλη του 19ου αιώνα η μεγαλύτερη πυκνότητα αλεστικών ανεμόμυλων, τόσο ανά τ.χλμ επιφανείας, όσο και ανά αριθμό κατοίκων, από οπουδήποτε αλλού στην Ευρώπη!!! Συγκεκριμένα υπήρχαν σε λειτουργία τουλάχιστον 650 ανεμόμυλοι που σημαίνει ένας ανά 190 κατοίκους!
Στις μέρες μας, από την εγκατάλειψη, τα δώματα των νερόμυλων καταρρέουν και οι τρούλες των ανεμόμυλων διαλύονται με αποτέλεσμα να μπαίνουν τα νερά της βροχής που καταστρέφουν τους ξύλινους μηχανισμούς.  Έτσι ο ρυθμός καταστροφής επιταχύνεται. 

Εκτός όμως από τη φυσική φθορά, οι ιδιοκτήτες αποξηλώνουν τις σχιστόπλακες από τις στέγες και τα αγκωνάρια από τις τοιχοποιίες, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σε νέα κτίσματα, πουλιούνται οι μεταλλικές φτερωτές για παλιοσίδερα, χρησιμοποιούνται τα ξύλινα εξαρτήματα και η οικοδομική ξυλεία για καύσιμη ύλη και σηκώνονται ακόμα και οι μυλόπετρες για να γίνουν τραπεζάκια στις βεράντες επαύλεων.  

Διαπιστώθηκε επίσης η βιαστική κατεδάφιση των μύλων από τους κληρονόμους – ιδιοκτήτες, από φόβο μήπως παρέμβει κάποια Υπηρεσία και τους χαρακτηρίσει ως διατηρητέους, ώστε να μπορέσουν να αξιοποιήσουν τα οικόπεδα.  

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Νο 1: όπου υπάρχουν γράμματα με κλίση σημαίνει ότι, τα στοιχεία που αναφέρω προέρχονται από το εξαιρετικό site

ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΜΥΛΟΙ

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Νο 2:Η συγκεκριμένη ανάρτηση βγήκε πολύ μεγάλη, αλλά, τα στοιχεία που βρήκα ψάχνοντας ήταν πολλά και σημαντικά.